Ða-ni-ên 2 ~ Daniel 2

picture

1 T rong năm thứ hai đời vua Nê-bu-cát-nết-sa, vua thấy chiêm bao, thì trong lòng bối rối và mất giấc ngủ.

In the second year that Nebuchadnezzar was king, he had a dream. His spirit was troubled and he could not sleep.

2 V ậy vua truyền đòi các đồng bóng, thuật sĩ, thầy bói, và người Canh-đê để cắt nghĩa chiêm bao cho vua. Họ bèn đến chầu trước mặt vua.

Then the king called for the wonder-workers, those who used secret ways, those who learned from stars, to tell the king what he had dreamed. So they came in and stood in front of the king.

3 V ua nói cùng họ rằng: Ta đã thấy một chiêm bao; và lòng ta bối rối, muốn biết chiêm bao đó.

The king said to them, “I had a dream that troubles me, and I want to know what the dream means.”

4 N hững người Canh-đê nói cùng vua bằng tiếng A-ram rằng: Tâu vua, chúc vua sống đời đời! Xin thuật chiêm bao cho những kẻ tôi tớ vua, và chúng tôi sẽ giải nghĩa.

Then those who learn from stars said to the king in the Aramaic language, “O king, live forever! Tell the dream to your servants, and we will tell you what it means.”

5 V ua trả lời cho những người Canh-đê rằng: Sự ấy đã ra khỏi ta. Nếu các ngươi không nói cho ta biết chiêm bao đó thể nào và lời giải nó làm sao, thì các ngươi sẽ bị phân thây, nhà các ngươi sẽ trở nên đống phân.

The king answered, saying, “My word is sure. If you do not tell me what my dream was and what it means, you will be torn apart and your houses will be laid waste.

6 N hưng nếu các ngươi tỏ chiêm bao và lời giải nó cho ta, thì các ngươi sẽ được lễ vật, phần thưởng, và vinh hiển lớn từ nơi ta. Các ngươi hãy tỏ cho ta chiêm bao đó và lời giải nó thế nào.

But if you tell me the dream and what it means, I will give you gifts and riches and great honor. So tell me the dream and what it means.”

7 H ọ tâu lại lần thứ hai rằng: Xin vua kể chiêm bao cho những kẻ tôi tớ vua, và chúng tôi sẽ cắt nghĩa.

They answered the king a second time, saying, “Let the king tell the dream to his servants, and we will tell you what it means.”

8 V ua rằng: Ta biết chắc các ngươi tìm cách để huỡn thì giờ, vì các ngươi thấy sự ấy đã ra khỏi ta.

The king said, “I am sure that you are trying to get more time, because you see that my word is sure.

9 N hưng, nếu các ngươi không tỏ cho ta biết chiêm bao, thì cũng chỉ có một luật cho các ngươi; vì các ngươi đã điều đình với nhau đem những lời giả dối bậy bạ nói cùng ta, cho đến ngày giờ sẽ thay đổi. Vậy, hãy nói chiêm bao cho ta, và ta sẽ biết rằng các ngươi có thể giải nghĩa được.

You know that if you do not tell me what I dreamed, there is only one penalty for you. You have agreed among yourselves to keep telling me lies until things change. So tell me the dream. Then I will know that you can tell me what it means.”

10 N hững người Canh-đê tâu lại cùng vua rằng: Chẳng có người nào trên đất nầy có thể tỏ ra việc của vua; vì chẳng có vua nào, chúa nào, người cai trị nào đem việc như thế hỏi đồng bóng, thuật sĩ, hay người Canh-đê nào.

Those who learn from stars answered the king and said, “There is not a man on earth who can do this for the king. For no great king or ruler has ever asked anything like this of any wonder-worker or one who learns from stars.

11 V ì sự vua đòi là hiếm có, và không ai có thể tỏ cho vua được, chỉ có các vì thần không ở với loài xác thịt.

What the king asks is too hard. No one can do it for you except the gods, who do not live among men.”

12 V ậy nên vua phát tức mình và giận dữ lắm, bèn truyền mạng lịnh giết chết hết những bác sĩ của Ba-by-lôn.

Because of this the king became very angry and said that all the wise men of Babylon must be destroyed.

13 V ậy mạng lịnh đó đã truyền ra; người ta hầu đem giết hết thảy những bác sĩ, lại tìm Đa-ni-ên cùng đồng bạn người để giết.

So the law was sent out that the wise men must be killed. They looked for Daniel and his friends, to kill them also. God Shows Daniel the Meaning of the Dream

14 B ấy giờ Đa-ni-ên lấy sự khôn ngoan trí thức mà nói với A-ri-ốc, quan thị vệ của vua, đã đi ra đặng giết những bác sĩ của Ba-by-lôn.

Then Daniel spoke with wisdom and understanding to Arioch, the captain of the soldiers who watched over the king, who had gone out to kill the wise men of Babylon.

15 N gười cất tiếng nói cùng A-ri-ốc, quan thị vệ của vua, rằng: Sao lại có mạng lịnh nghiêm cấp dường ấy ra từ vua? A-ri-ốc bèn kể chuyện cho Đa-ni-ên rõ.

He said to Arioch, the king’s captain, “Why is the king’s law so hard?” Then Arioch told him what had happened.

16 T ức thì Đa-ni-ên vào, xin vua cho mình một hạn nữa, hầu có thể giải nghĩa điềm chiêm bao đó cho vua.

So Daniel went in and asked the king for time, so that he could tell the king what the dream meant.

17 Đ oạn, Đa-ni-ên trở về nhà, và tỏ sự ấy cho các bạn mình là Ha-na-nia, Mi-sa-ên và A-xa-ria.

Then Daniel went to his house and told his friends, Hananiah, Mishael and Azariah, what had happened.

18 N gười xin họ cầu Đức Chúa Trời ở trên trời dủ lòng thương xót họ về sự kín nhiệm nầy, hầu cho Đa-ni-ên và đồng bạn mình khỏi phải chết với những bác sĩ khác của Ba-by-lôn.

He told them to ask for loving-pity from the God of heaven about this secret, so that Daniel and his friends might not be killed with the other wise men of Babylon.

19 V ậy sự kín nhiệm được tỏ ra cho Đa-ni-ên trong sự hiện thấy ban đêm; Đa-ni-ên bèn ngợi khen Chúa trên trời.

Then the secret was made known to Daniel in a special dream during the night. He gave honor and thanks to the God of heaven.

20 Đ oạn Đa-ni-ên cất tiếng nói rằng: Ngợi khen danh Đức Chúa Trời đời đời vô cùng! vì sự khôn ngoan và quyền năng đều thuộc về Ngài.

Daniel said, “Let the name of God be honored forever and ever, for wisdom and power belong to Him.

21 C hính Ngài thay đổi thì giờ và mùa, bỏ và lập các vua; ban sự khôn ngoan cho kẻ khôn ngoan, và sự thông biết cho kẻ tỏ sáng.

He changes the times and the years. He takes kings away, and puts kings in power. He gives wisdom to wise men and much learning to men of understanding.

22 C hính Ngài tỏ ra những sự sâu xa kín nhiệm; Ngài biết những sự ở trong tối tăm và sự sáng ở với Ngài.

He makes known secret and hidden things. He knows what is in the darkness. Light is with Him.

23 H ỡi Đức Chúa Trời của tổ phụ tôi! Tôi cảm ơn và ngợi khen Ngài, vì Ngài đã ban cho tôi sự khôn ngoan và quyền phép, và bây giờ Ngài đã khiến tôi biết điều chúng tôi cầu hỏi Ngài, mà tỏ cho chúng tôi biết việc của vua.

I give thanks and praise to You, O God of my fathers. For You have given me wisdom and power. Even now You have made known what we asked of You. You have made the king’s dream known to us.” Daniel Tells the Meaning to the King

24 V ậy nên Đa-ni-ên đến nhà A-ri-ốc, là người vua đã truyền cho diệt những bác sĩ của Ba-by-lôn; và nói cùng người như vầy: Đừng diệt những bác sĩ của Ba-by-lôn; nhưng hãy đưa tôi vào trước mặt vua, thì tôi sẽ giải nghĩa điềm chiêm bao cho vua.

So Daniel went in to Arioch, whom the king had told to kill the wise men of Babylon. He went and said to him, “Do not kill the wise men of Babylon! Take me to the king, and I will tell him what his dream means.”

25 B ấy giờ A-ri-ốc vội vàng dẫn Đa-ni-ên đến trước mặt vua, và tâu cùng vua như vầy: Tôi đã tìm thấy một người trong những con cái Giu-đa bị bắt làm phu tù, người ấy sẽ cho vua biết sự giải nghĩa đó.

Then Arioch brought Daniel to the king in a hurry, and said to him, “I have found a man among those brought out of Judah who can tell the king the meaning of his dream!”

26 V ua cất tiếng nói cùng Đa-ni-ên, mà người ta vậy gọi là Bên-sơ-xát-sa, rằng: Quả thật rằng ngươi có thể tỏ cho ta biết điềm chiêm bao ta đã thấy, và lời giải nó chăng?

The king said to Daniel (also called Belteshazzar), “Are you able to tell me the dream I had, and what it means?”

27 Đ a-ni-ên ở trước mặt vua trả lời rằng: Sự kín nhiệm mà vua đã đòi, thì những bác sĩ, thuật sĩ, đồng bóng, thầy bói đều không có thể tỏ cho vua được.

Daniel answered the king and said, “No wise men, wonder-workers, or men who use secret ways can make this dream known to the king.

28 N hưng có một Đức Chúa Trời ở trên trời tỏ ra những đều kín nhiệm; và đã cho vua Nê-bu-cát-nết-sa biết điều sẽ tới trong những ngày sau rốt. Vậy, chiêm bao của vua và các sự hiện thấy của đầu vua đã thấy trên giường mình là như vầy:

But there is a God in heaven who makes secrets known. And He has made known to King Nebuchadnezzar what will happen in the future. This was the special dream you had while you were on your bed.

29 H ỡi vua, khi vua nằm trên giường, có những tư tưởng về sự xảy đến sau nầy, thì Đấng hay tỏ sự kín nhiệm đã cho vua biết sự sẽ xảy đến.

O king, while on your bed your thoughts turned to what would happen in the future. And He Who makes secrets known has let you know what will happen.

30 V ề phần tôi, sự kín nhiệm đó đã tỏ ra cho tôi, không phải vì tôi có sự khôn ngoan gì hơn người nào sống; nhưng để được giải nghĩa cho vua hiểu, và cho vua biết những ý tưởng trong lòng mình.

But this secret has not been made known to me because I am wiser than any other living man. It was made known to me so that I can make it known to the king, and that you may understand the thoughts of your mind.

31 H ỡi vua, vua nhìn xem, và nầy, có một pho tượng lớn. Pho tượng đó to lớn và rực rỡ lạ thường; đứng trước mặt vua, và hình dạng dữ tợn.

“O king, you were looking and saw a great object. The object was large and very bright, and it was standing in front of you. It filled you with fear and wonder as you looked at it.

32 Đ ầy pho tượng nầy bằng vàng ròng; ngực và cách tay bằng bạc; bụng và vế bằng đồng;

The object’s head was made of fine gold. Its breast and arms were made of silver. Its stomach and thighs were made of brass.

33 ng chơn bằng sắt; và bàn chơn thì một phần bằng sắt một phần bằng đất sét.

Its legs were made of iron, and its feet were part iron and part clay.

34 V ua nhìn pho tượng cho đến khi có một hòn đó chẳng phải bởi tay đục ra, đến đập vào bàn chơn bằng sắt và đất sét của tượng, và làm cho tan nát.

While you were watching, a rock was cut out, but not by human hands. It fell and hit the large object on its feet of iron and clay, and crushed them.

35 B ấy giờ sắt, đất sét, đồng, bạc, và vàng đều cùng nhau tan nát cả; trở nên như rơm rác bay trên sân đạp lúa mùa họ, phải gió đùa đi, chẳng tìm nơi nào cho chúng nó; nhưng hòn đã đập vào pho tượng thì hóa ra một hòn núi lớn và đầy khắp đất.

Then the iron, the clay, the brass, the silver and the gold were broken to pieces at the same time and became like dust on the grain-floor in the summer. The wind carried the dust away so nothing was to be found. But the stone that hit the large object became a large mountain and filled the whole earth.

36 Đ ó là điềm chiêm bao. Bây giờ chúng tôi sẽ giải nghĩa ra trước mặt vua.

“This was the dream. Now we will tell the king what it means.

37 H ỡi vua, vua là vua các vua, vì Chúa trên trời đã ban nước, quyền, sức mạnh, và sự vinh hiển cho vua.

You, O king, are the king of kings. The God of heaven has given you the nation, the power, the strength, and the honor.

38 N gài đã trao trong tay vua những con cái loài người, những thú đồng và chim trời, dầu chúng nó ở nơi nào, Ngài cũng đã làm cho vua được cai trị hết thảy; vậy vua là cái đầu bằng vàng.

In every place where people live, or the animals of the field, or the birds of the air, He has given them to you and has caused you to rule over them all. You are the head of gold.

39 N hưng sau vua, sẽ dấy lên một nước khác, kém nước của vua; rồi một nước thứ ba, tức là đồng, sẽ cai quản khắp đất.

After you there will be another nation that is not as great as yours. A third nation of brass will come, which will rule over all the earth.

40 L ại có một nước thứ tư mạnh như sắt; vì sắt hay đập vỡ và bắt phục mọi vật, thì nước ấy cũng sẽ đập vỡ và nghiền nát như là sắt vậy.

Then there will be a fourth nation, as strong as iron. Iron crushes and breaks all things. So, like iron breaks things to pieces, this nation will crush and break all the others.

41 C òn như vua đã thấy bàn chơn và ngón chơn nửa bằng đất sét nửa bằng sắt, ấy là một nước sẽ phải phân chia ra; nhưng trong nước đó sẽ có sức mạnh của sắt, theo như vua đã thấy sắt lộn với đất sét.

Just as you saw the feet and toes made of part clay and part iron, it will be a divided nation. But it will have some of the strength of iron, just as you saw the iron mixed with the clay.

42 N hững ngón chơn nửa sắt nửa đất sét, nước đó cũng nửa mạnh nửa giòn.

As the toes of the feet were made of part iron and part clay, so some of the nation will be strong and part of it will be weak.

43 V ua đã thấy sắt lộn với đất sét, ấy là chúng nó lộn nhau bởi giống loài người; song không dính cùng nhau, cũng như sắt không ăn với đất sét.

As you saw the iron mixed with clay, they will try to join with one another. But they will not stay together any more than iron mixes with clay.

44 T rong đời các vua nầy, Chúa trên trời sẽ dựng nên một nước không bao giờ bị hủy diệt, quyền nước ấy không bao giờ để co một dân tộc khác; song nó sẽ đánh tan và hủy diệt hết các nước trước kia, mà mình thì đứng đời đời;

In the days of those kings the God of heaven will set up a nation which will never be destroyed. And it will never be taken by another people. It will crush and put an end to all these nations, but it will last forever.

45 T heo như vua đã xem thấy hòn đá đục ra từ núi, chẳng phải bởi tay, đã đập vỡ sắt, đồng, đất sét, bạc và vàng. Đức Chúa Trời lớn đã cho vua biết sự sau nầy sẽ đến. Điềm chiêm bao nầy là thật, và lời giải nó là chắc chắn.

You saw how a stone was cut out of the mountain by no human hands, and how it crushed the iron, the brass, the clay, the silver, and the gold. The great God has shown the king what will happen in the future. The dream is true. And I have given you its true meaning.” Daniel Becomes Ruler of Babylon

46 B ấy giờ vua Nê-bu-cát-nết-sa sấp mặt xuống, lạy Đa-ni-ên, và truyền dâng lễ vật cùng đồ thơm cho người.

Then King Nebuchadnezzar fell on his face and gave honor to Daniel. He had a gift and special perfume brought to him.

47 Đ oạn, vua cất tiếng nói cùng Đa-ni-ên rằng: Quả thật, Đức Chúa Trời các ngươi là Đức Chúa Trời của các thần, và là Chúa của các vua; chính Ngài là Đấng tỏ ra những sự kín nhiệm nầy.

The king said to Daniel, “For sure your God is God of gods and Lord of kings, and He makes hidden things known. For you have been able to make known this secret.”

48 V ua bèn tôn Đa-ni-ên lên sang trọng và ban cho người nhiều lễ vật trọng. Vua lập người cai trị cả tỉnh Ba-by-lôn, và làm đầu các quan cai những bác sĩ của Ba-by-lôn.

Then the king gave Daniel much power and gave him many great gifts. He made him ruler over the whole land of Babylon and the head of all the wise men of Babylon.

49 Đ a-ni-ên cầu xin vua, thì vua lập Sa-đơ-rắc, Mê-sác và A-bết-Nê-gô cùng cai trị tỉnh Ba-by-lôn, còn Đa-ni-ên thì chầu nơi cửa vua.

And Daniel asked the king to put Shadrach, Meshach and Abed-nego as leaders over the land of Babylon, while Daniel stayed near the king.