1 T rong năm thứ hai đời vua Nê-bu-cát-nết-sa, vua thấy chiêm bao, thì trong lòng bối rối và mất giấc ngủ.

¶ And in the second year of the reign of Nebuchadnezzar, Nebuchadnezzar dreamed dreams, with which his spirit was troubled, and his sleep fled from him.

2 V ậy vua truyền đòi các đồng bóng, thuật sĩ, thầy bói, và người Canh-đê để cắt nghĩa chiêm bao cho vua. Họ bèn đến chầu trước mặt vua.

Then the king commanded to call magicians, astrologers, enchanters, and Chaldeans, that they might show the king his dreams. So they came and presented themselves before the king.

3 V ua nói cùng họ rằng: Ta đã thấy một chiêm bao; và lòng ta bối rối, muốn biết chiêm bao đó.

And the king said unto them, I have dreamed a dream, and my spirit was troubled to know the dream.

4 N hững người Canh-đê nói cùng vua bằng tiếng A-ram rằng: Tâu vua, chúc vua sống đời đời! Xin thuật chiêm bao cho những kẻ tôi tớ vua, và chúng tôi sẽ giải nghĩa.

Then the Chaldeans spoke to the king in Syriack, O king, live for ever; tell thy servants the dream, and we will show the interpretation.

5 V ua trả lời cho những người Canh-đê rằng: Sự ấy đã ra khỏi ta. Nếu các ngươi không nói cho ta biết chiêm bao đó thể nào và lời giải nó làm sao, thì các ngươi sẽ bị phân thây, nhà các ngươi sẽ trở nên đống phân.

The king answered and said to the Chaldeans, The thing is gone from my memory; if ye will not make known unto me the dream with its interpretation, ye shall be cut in pieces, and your houses shall be made a dunghill.

6 N hưng nếu các ngươi tỏ chiêm bao và lời giải nó cho ta, thì các ngươi sẽ được lễ vật, phần thưởng, và vinh hiển lớn từ nơi ta. Các ngươi hãy tỏ cho ta chiêm bao đó và lời giải nó thế nào.

But if ye show the dream and its interpretation, ye shall receive of me gifts and rewards and great honour: therefore show me the dream, and its interpretation.

7 H ọ tâu lại lần thứ hai rằng: Xin vua kể chiêm bao cho những kẻ tôi tớ vua, và chúng tôi sẽ cắt nghĩa.

They answered the second time and said, Let the king tell his servants the dream, and we will show the interpretation of it.

8 V ua rằng: Ta biết chắc các ngươi tìm cách để huỡn thì giờ, vì các ngươi thấy sự ấy đã ra khỏi ta.

The king answered and said, I know of certainty that ye would gain time because ye see the thing is gone from my memory.

9 N hưng, nếu các ngươi không tỏ cho ta biết chiêm bao, thì cũng chỉ có một luật cho các ngươi; vì các ngươi đã điều đình với nhau đem những lời giả dối bậy bạ nói cùng ta, cho đến ngày giờ sẽ thay đổi. Vậy, hãy nói chiêm bao cho ta, và ta sẽ biết rằng các ngươi có thể giải nghĩa được.

But if ye will not make known unto me the dream, there is but one decree for you for ye certainly prepare lying and corrupt words to speak before me, until the time is changed; therefore tell me the dream, and I shall know that ye can show me its interpretation.

10 N hững người Canh-đê tâu lại cùng vua rằng: Chẳng có người nào trên đất nầy có thể tỏ ra việc của vua; vì chẳng có vua nào, chúa nào, người cai trị nào đem việc như thế hỏi đồng bóng, thuật sĩ, hay người Canh-đê nào.

The Chaldeans answered before the king, and said, There is not a man upon the earth that can show the king’s matter; furthermore there is no king, prince, nor lord that asked such a thing of any magician or astrologer or Chaldean.

11 V ì sự vua đòi là hiếm có, và không ai có thể tỏ cho vua được, chỉ có các vì thần không ở với loài xác thịt.

Finally, the thing that the king requires is singular, and there is no one that can show it before the king except the angels of God, whose dwelling is not with flesh.

12 V ậy nên vua phát tức mình và giận dữ lắm, bèn truyền mạng lịnh giết chết hết những bác sĩ của Ba-by-lôn.

For this cause the king was angry and very furious and commanded to destroy all the wise men of Babylon.

13 V ậy mạng lịnh đó đã truyền ra; người ta hầu đem giết hết thảy những bác sĩ, lại tìm Đa-ni-ên cùng đồng bạn người để giết.

And the decree went forth, and the wise men were taken to be slain, and they sought Daniel and his fellows to kill them.

14 B ấy giờ Đa-ni-ên lấy sự khôn ngoan trí thức mà nói với A-ri-ốc, quan thị vệ của vua, đã đi ra đặng giết những bác sĩ của Ba-by-lôn.

¶ Then Daniel spoke with counsel and wisdom to Arioch the captain of the king’s guard, who was gone forth to slay the wise men of Babylon.

15 N gười cất tiếng nói cùng A-ri-ốc, quan thị vệ của vua, rằng: Sao lại có mạng lịnh nghiêm cấp dường ấy ra từ vua? A-ri-ốc bèn kể chuyện cho Đa-ni-ên rõ.

He spoke and said to Arioch the king’s captain, What is the reason for which this decree has gone forth from the king with such haste? Then Arioch made the thing known to Daniel.

16 T ức thì Đa-ni-ên vào, xin vua cho mình một hạn nữa, hầu có thể giải nghĩa điềm chiêm bao đó cho vua.

And Daniel went in, and asked the king that he give him time and that he would show the king the interpretation.

17 Đ oạn, Đa-ni-ên trở về nhà, và tỏ sự ấy cho các bạn mình là Ha-na-nia, Mi-sa-ên và A-xa-ria.

Then Daniel went to his house and made the thing known to Hananiah, Mishael, and Azariah, his companions,

18 N gười xin họ cầu Đức Chúa Trời ở trên trời dủ lòng thương xót họ về sự kín nhiệm nầy, hầu cho Đa-ni-ên và đồng bạn mình khỏi phải chết với những bác sĩ khác của Ba-by-lôn.

to petition mercies of the God of heaven concerning this mystery and that Daniel and his fellows should not perish with the rest of the wise men of Babylon.

19 V ậy sự kín nhiệm được tỏ ra cho Đa-ni-ên trong sự hiện thấy ban đêm; Đa-ni-ên bèn ngợi khen Chúa trên trời.

Then the mystery was revealed unto Daniel in a night vision for which Daniel blessed the God of heaven.

20 Đ oạn Đa-ni-ên cất tiếng nói rằng: Ngợi khen danh Đức Chúa Trời đời đời vô cùng! vì sự khôn ngoan và quyền năng đều thuộc về Ngài.

And Daniel spoke and said, Blessed be the name of God from age to age for wisdom and might are his;

21 C hính Ngài thay đổi thì giờ và mùa, bỏ và lập các vua; ban sự khôn ngoan cho kẻ khôn ngoan, và sự thông biết cho kẻ tỏ sáng.

and it is he that changes the times and the opportunities; he removes kings and sets up kings; he gives wisdom unto the wise and knowledge unto those that know understanding:

22 C hính Ngài tỏ ra những sự sâu xa kín nhiệm; Ngài biết những sự ở trong tối tăm và sự sáng ở với Ngài.

He reveals that which is deep and hidden; he knows what is in darkness, and the light dwells with him.

23 H ỡi Đức Chúa Trời của tổ phụ tôi! Tôi cảm ơn và ngợi khen Ngài, vì Ngài đã ban cho tôi sự khôn ngoan và quyền phép, và bây giờ Ngài đã khiến tôi biết điều chúng tôi cầu hỏi Ngài, mà tỏ cho chúng tôi biết việc của vua.

Unto thee, O God of my fathers, do I confess and give thee praise that thou hast given me wisdom and might and now hast shown me what we asked of thee, for thou hast shown us the king’s matter.

24 V ậy nên Đa-ni-ên đến nhà A-ri-ốc, là người vua đã truyền cho diệt những bác sĩ của Ba-by-lôn; và nói cùng người như vầy: Đừng diệt những bác sĩ của Ba-by-lôn; nhưng hãy đưa tôi vào trước mặt vua, thì tôi sẽ giải nghĩa điềm chiêm bao cho vua.

¶ After this Daniel went in unto Arioch, whom the king had ordained to destroy the wise men of Babylon; he went and said thus unto him, Do not destroy the wise men of Babylon; bring me in before the king, and I will show unto the king the interpretation.

25 B ấy giờ A-ri-ốc vội vàng dẫn Đa-ni-ên đến trước mặt vua, và tâu cùng vua như vầy: Tôi đã tìm thấy một người trong những con cái Giu-đa bị bắt làm phu tù, người ấy sẽ cho vua biết sự giải nghĩa đó.

Then Arioch brought Daniel in before the king in haste and said thus unto him, I have found a man of the captives of Judah that will make known unto the king the interpretation.

26 V ua cất tiếng nói cùng Đa-ni-ên, mà người ta vậy gọi là Bên-sơ-xát-sa, rằng: Quả thật rằng ngươi có thể tỏ cho ta biết điềm chiêm bao ta đã thấy, và lời giải nó chăng?

The king answered and said to Daniel, whose name was Belteshazzar, Art thou able to make me understand the dream which I have seen and its interpretation?

27 Đ a-ni-ên ở trước mặt vua trả lời rằng: Sự kín nhiệm mà vua đã đòi, thì những bác sĩ, thuật sĩ, đồng bóng, thầy bói đều không có thể tỏ cho vua được.

Daniel answered in the presence of the king and said, The mystery which the king demands cannot be shown unto the king by wise men, astrologers, magicians, nor fortune-tellers.

28 N hưng có một Đức Chúa Trời ở trên trời tỏ ra những đều kín nhiệm; và đã cho vua Nê-bu-cát-nết-sa biết điều sẽ tới trong những ngày sau rốt. Vậy, chiêm bao của vua và các sự hiện thấy của đầu vua đã thấy trên giường mình là như vầy:

But there is a God in the heavens who reveals the mysteries, and he has made known to the king Nebuchadnezzar what shall happen at the end of days. Thy dream, and the visions of thy head upon thy bed, is this:

29 H ỡi vua, khi vua nằm trên giường, có những tư tưởng về sự xảy đến sau nầy, thì Đấng hay tỏ sự kín nhiệm đã cho vua biết sự sẽ xảy đến.

Thou, O king, in thy bed, thy thoughts rose up to know what should come to pass in the future; and he that reveals the mysteries showed thee what shall come to pass.

30 V ề phần tôi, sự kín nhiệm đó đã tỏ ra cho tôi, không phải vì tôi có sự khôn ngoan gì hơn người nào sống; nhưng để được giải nghĩa cho vua hiểu, và cho vua biết những ý tưởng trong lòng mình.

And unto me this mystery has been revealed, not for any wisdom that is in me more than in all those living but that I notify the interpretation to the king and that thou might understand the thoughts of thy heart.

31 H ỡi vua, vua nhìn xem, và nầy, có một pho tượng lớn. Pho tượng đó to lớn và rực rỡ lạ thường; đứng trước mặt vua, và hình dạng dữ tợn.

¶ Thou, O king, didst see and behold a great image. This image, which was very large and whose glory was very sublime, stood before thee, and its form was terrible.

32 Đ ầy pho tượng nầy bằng vàng ròng; ngực và cách tay bằng bạc; bụng và vế bằng đồng;

The head of this image was of fine gold, its breasts and its arms of silver, its belly and its thighs of brass,

33 ố ng chơn bằng sắt; và bàn chơn thì một phần bằng sắt một phần bằng đất sét.

its legs of iron, its feet part of iron and part of baked clay.

34 V ua nhìn pho tượng cho đến khi có một hòn đó chẳng phải bởi tay đục ra, đến đập vào bàn chơn bằng sắt và đất sét của tượng, và làm cho tan nát.

Thou didst see until a stone was cut out, not with hands, which smote the image upon its feet that were of iron and baked clay and broke them to pieces.

35 B ấy giờ sắt, đất sét, đồng, bạc, và vàng đều cùng nhau tan nát cả; trở nên như rơm rác bay trên sân đạp lúa mùa họ, phải gió đùa đi, chẳng tìm nơi nào cho chúng nó; nhưng hòn đã đập vào pho tượng thì hóa ra một hòn núi lớn và đầy khắp đất.

Then was the iron, the baked clay, the brass, the silver, and the gold broken to pieces together and became like the chaff of the summer threshingfloors; and the wind carried them away that no place was found for them again; and the stone that smote the image was made into a great mountain that filled the whole earth.

36 Đ ó là điềm chiêm bao. Bây giờ chúng tôi sẽ giải nghĩa ra trước mặt vua.

This is the dream, and we will tell its interpretation before the king.

37 H ỡi vua, vua là vua các vua, vì Chúa trên trời đã ban nước, quyền, sức mạnh, và sự vinh hiển cho vua.

Thou, O king, art king of kings, for the God of heaven has given thee the kingdom, the power, and the strength, and the majesty.

38 N gài đã trao trong tay vua những con cái loài người, những thú đồng và chim trời, dầu chúng nó ở nơi nào, Ngài cũng đã làm cho vua được cai trị hết thảy; vậy vua là cái đầu bằng vàng.

And everything that is inhabited by children of men, beasts of the field, and fowls of the heaven, he has given into thine hand, and has made thee ruler over them all. Thou art this head of gold.

39 N hưng sau vua, sẽ dấy lên một nước khác, kém nước của vua; rồi một nước thứ ba, tức là đồng, sẽ cai quản khắp đất.

And after thee shall arise another kingdom inferior to thee, and another third kingdom of brass, which shall bear rule over all the land.

40 L ại có một nước thứ tư mạnh như sắt; vì sắt hay đập vỡ và bắt phục mọi vật, thì nước ấy cũng sẽ đập vỡ và nghiền nát như là sắt vậy.

And the fourth kingdom shall be strong as iron; and as iron breaks in pieces and subdues all things, and as iron that breaks all these things, it shall break in pieces and bruise.

41 C òn như vua đã thấy bàn chơn và ngón chơn nửa bằng đất sét nửa bằng sắt, ấy là một nước sẽ phải phân chia ra; nhưng trong nước đó sẽ có sức mạnh của sắt, theo như vua đã thấy sắt lộn với đất sét.

And whereas thou didst see the feet and toes, part of baked potters’ clay and part of iron, the kingdom shall be divisive; but there shall be in it some of the strength of the iron, such as thou didst see the iron mixed with baked clay.

42 N hững ngón chơn nửa sắt nửa đất sét, nước đó cũng nửa mạnh nửa giòn.

And as the toes of the feet were part of iron and part of baked clay, so the kingdom shall be partly strong, and partly fragile.

43 V ua đã thấy sắt lộn với đất sét, ấy là chúng nó lộn nhau bởi giống loài người; song không dính cùng nhau, cũng như sắt không ăn với đất sét.

Concerning that which thou didst see, the iron mixed with baked clay, they shall mingle themselves with the seed of men, but they shall not cleave one to another, even as iron does not mix with clay.

44 T rong đời các vua nầy, Chúa trên trời sẽ dựng nên một nước không bao giờ bị hủy diệt, quyền nước ấy không bao giờ để co một dân tộc khác; song nó sẽ đánh tan và hủy diệt hết các nước trước kia, mà mình thì đứng đời đời;

And in the days of those kings the God of heaven shall raise up a kingdom which eternally shall never become corrupted, and this kingdom shall not be left to another people, but it shall break in pieces and consume all these kingdoms, and it shall stand for ever.

45 T heo như vua đã xem thấy hòn đá đục ra từ núi, chẳng phải bởi tay, đã đập vỡ sắt, đồng, đất sét, bạc và vàng. Đức Chúa Trời lớn đã cho vua biết sự sau nầy sẽ đến. Điềm chiêm bao nầy là thật, và lời giải nó là chắc chắn.

In the manner which thou didst see that out of the mountain was cut one stone, not with hands, and that it broke in pieces the iron, the brass, the clay, the silver, and the gold; the great God has shown the king what shall come to pass hereafter; and the dream is true, and its interpretation sure.

46 B ấy giờ vua Nê-bu-cát-nết-sa sấp mặt xuống, lạy Đa-ni-ên, và truyền dâng lễ vật cùng đồ thơm cho người.

¶ Then the king Nebuchadnezzar fell upon his face and humbled himself before Daniel and commanded that they should sacrifice presents and sweet odours unto him.

47 Đ oạn, vua cất tiếng nói cùng Đa-ni-ên rằng: Quả thật, Đức Chúa Trời các ngươi là Đức Chúa Trời của các thần, và là Chúa của các vua; chính Ngài là Đấng tỏ ra những sự kín nhiệm nầy.

The king answered unto Daniel and said, Certainly the God that is your God is God of gods and the Lord of the kings and the revealer of the mysteries, seeing thou could reveal this mystery.

48 V ua bèn tôn Đa-ni-ên lên sang trọng và ban cho người nhiều lễ vật trọng. Vua lập người cai trị cả tỉnh Ba-by-lôn, và làm đầu các quan cai những bác sĩ của Ba-by-lôn.

Then the king magnified Daniel and gave him many and great gifts and made him governor over the whole province of Babylon and prince of the governors over all the wise men of Babylon.

49 Đ a-ni-ên cầu xin vua, thì vua lập Sa-đơ-rắc, Mê-sác và A-bết-Nê-gô cùng cai trị tỉnh Ba-by-lôn, còn Đa-ni-ên thì chầu nơi cửa vua.

And Daniel requested of the king, and he set Shadrach, Meshach, and Abednego, over the affairs of the province of Babylon; but Daniel was at the gate of the king.