1 C uando te sientes a la mesa de un gran señor, piensa bien en presencia de quién estás.
Ki te noho tahi korua ko te rangatira ki te kai, ata whakaaroa marietia tera i tou aroaro:
2 P onte un cuchillo en la garganta y refrena en lo posible tu apetito.
Whakapakia he maripi ki tou korokoro, ki te mea he tangata kakai koe.
3 N o quieras llenarte con sus deliciosos platillos, porque son un pan engañoso.
Kaua e hiahia ki ana mea reka: he kai tinihanga hoki era.
4 N o te entusiasmes por hacerte rico; usa tu buen juicio, y desiste de esa idea.
Kaua e taruke ki te mea taonga: kati tau mea ki tou matauranga.
5 ¡ Apenas logras poner los ojos en las riquezas, cuando éstas ya han desaparecido! ¡Es como si les salieran alas, alas de águila, y desaparecen volando por el cielo!
E anga mai ranei ou kanohi ki taua mea korekore nei? He pono hoki ka whai parirau te taonga, koia ano kei te ekara, rere ana whaka te rangi.
6 N o compartas la mesa con el avaro; no quieras llenarte con sus deliciosos platillos,
Kaua e kainga te kai a te tangata kanohi kino, kei minamina hoki koe ki ana mea reka.
7 p orque en su interior sigue siendo avaro. Te invitará a comer y beber, pero no te invitará de corazón.
Ko tana hoki e mea ai i roto i a ia, pera tonu ia: E kai, e inu; koia tana kupu ki a koe; kahore ia ona ngakau ki a koe.
8 D espués vomitarás lo que hayas comido, y habrás desperdiciado tus halagos.
Ko te kongakonga i kainga e koe, ka ruakina e koe, ka maumauria ano hoki au kupu reka.
9 N o trates de hacerte oír por un necio, porque éste no apreciará tus sabias razones.
Kaua e korero ki nga taringa o te kuware; ka whakahawea hoki ia ki te whakaaro nui o au kupu.
10 N o traspases los linderos de antaño ni invadas la propiedad de los huérfanos;
Kei whakanekehia e koe te rohe tawhito; kei haere koe ki nga mara a te pani:
11 e llos cuentan con un poderoso defensor, que saldrá en su defensa y contra ti.
No te mea he kaha to ratou kaiwhakaora; ka tohea e ia ta ratou tohe ki a koe.
12 A bre tu corazón a la enseñanza, y tus oídos a las palabras del saber.
Anga atu tou ngakau ki te ako, me ou taringa ki nga kupu o te matauranga.
13 N o dejes de corregir al joven, que no va a morirse si lo castigas con vara.
Kaua e tohungia te whiu ki te tamaiti: ki te patua hoki ia e koe ki te rakau, e kore ia e mate.
14 A l contrario, castígalo con vara y lo librarás de caer en el sepulcro.
Tatatia ia e koe ki te rakau, a ka whakaorangia e koe tona wairua i te reinga.
15 H ijo mío, si en tu corazón eres sabio, eso alegrará también mi corazón.
E taku tama, ki te whakaaro nui tou ngakau, ka koa hoki toku ngakau, ae ra, toku nei ano:
16 E n mi interior sentiré gran alegría cuando con tus labios digas lo que es justo.
Ae ra, ka hari oku whatumanawa, ina korero ou ngutu i nga mea tika.
17 N o abrigues en ti envidia por los pecadores, sino manténte siempre en el temor del Señor.
Kei hae tou ngakau ki te hunga hara; engari kia wehi koe ki a Ihowa, a pau noa te ra.
18 L o cierto es que hay un futuro, y tu esperanza no se verá frustrada.
He pono hoki tera ano he whakautu; e kore ano hoki tau i tumanako ai e hatepea atu.
19 H ijo mío, escúchame y adquiere sabiduría. Deja que tu corazón enderece el rumbo.
Whakarongo ra, e taku tama, kia whai whakaaro hoki koe, a whakatikaia tou ngakau i te ara.
20 N o te juntes con los que se hartan de vino ni con los que se atiborran de carne,
Kei uru ki te hunga kakai waina; ki te hunga pukukai kikokiko:
21 p orque unos y otros se quedarán pobres, y por indolentes acabarán cubiertos de harapos.
No te mea ka tutuki tahi te tangata inu raua ko te tangata kakai ki te rawakore; he tawhetawhe hoki te kakahu a te momoe mo te tangata.
22 E scucha al padre que te dio la vida, y no menosprecies a tu anciana madre.
Whakarongo ki tou papa nana koe; kaua hoki e whakahawea ki tou whaea ina ruruhi ia.
23 L a verdad y la sabiduría, la enseñanza y la inteligencia, son algo que debes comprar y nunca vender.
Hokona te pono, kaua hoki e whakawhitiwhitia; ae ra, te whakaaro nui, te ako hoki, me te matauranga.
24 E l padre del justo siente gran alegría; el que engendra un hijo sabio se regocija.
Nui atu hoki te koa o te papa o te tangata tika; a, ko te tangata e whanau he tama whakaaro nui mana, ka hari ia ki a ia.
25 ¡ Haz que tu padre y tu madre se alegren! ¡Haz que se regocije la madre que te dio a luz!
Kia hari tou papa raua ko tou whaea, ina, kia koa te wahine i whanau ai koe.
26 H ijo mío, entrégame tu corazón, y no apartes la mirada de mis caminos.
E taku tama, homai tou ngakau ki ahau, kia manako ano hoki ou kanohi ki aku ara.
27 P orque la ramera es un abismo profundo; la mujer ajena es un pozo estrecho.
No te mea he rua hohonu te wahine kairau; he poka kuiti te wahine ke.
28 S iempre está al acecho, como los ladrones, y hace que el pecado aumente entre los hombres.
Ae ra, ka whanga ia ano he kaipahua, a ka whakatokomahatia e ia nga tangata poka ke.
29 ¿ Quién se queja? ¿Quién se duele? ¿Quién se ve envuelto en pleitos? ¿Quién sufre? ¿Quién es herido sin razón? ¿Quién anda con los ojos morados?
Ko wai e aue? Ko wai e tangi? Ko wai e totohe? Ko wai e ngangautia? Ko wai e maru, he mea takekore? Ko wai e whero tonu ona kanohi?
30 ¡ El que se pasa el tiempo tomando vino! ¡El que anda en busca de bebidas mezcladas!
Ko te hunga e noho roa ana ki te waina; ko te hunga e haere ana ki te rapu i te waina whakaranu.
31 N o dejes que te atraiga lo rojo del vino; ¡que no te deslumbre su brillo en la copa! Suavemente se desliza por la garganta,
Kaua e titiro ki te waina i te mea e whero ana, ina puta tona kara i roto i te kapu, ina mania tona heke.
32 p ero al final muerde como serpiente; ¡causa más dolor que una víbora!
Tona tukunga iho ano he nakahi e ngau ana, koia ano kei te wero a te neke.
33 H ará que tus ojos vean cosas extrañas, y que tu corazón diga cosas perversas.
E kite hoki ou kanohi i nga mea rereke, a ka puta he kupu rereke i tou ngakau.
34 C reerás estar dormido en medio del mar, o acostado en la punta del palo mayor,
Ae ra, ka rite koe ki te tangata e takoto ana i waenga moana, ki te tangata ranei e takoto ana i te tihi o te rewa.
35 y dirás: «Estoy herido, pero no me duele; estoy molido, pero no lo siento. ¿Cuándo voy a despertar, para ir por más?»
A ka mea koe, Patua ana ahau e ratou, a kihai ahau i mamae; tatatia ana ahau e ratou, a kihai ahau i mohio: a hea ahau ara ake ai? Ka rapua ano e ahau.