1 I n the second year of the reign of Nebuchadnezzar, Nebuchadnezzar had dreams by which his spirit was troubled and agitated and his sleep went from him.

Trong năm thứ hai đời vua Nê-bu-cát-nết-sa, vua thấy chiêm bao, thì trong lòng bối rối và mất giấc ngủ.

2 T hen the king commanded to call the magicians, the enchanters or soothsayers, the sorcerers, and the Chaldeans, to tell the king his dreams. So they came and stood before the king.

Vậy vua truyền đòi các đồng bóng, thuật sĩ, thầy bói, và người Canh-đê để cắt nghĩa chiêm bao cho vua. Họ bèn đến chầu trước mặt vua.

3 A nd the king said to them, I had a dream and my spirit is troubled to know the dream.

Vua nói cùng họ rằng: Ta đã thấy một chiêm bao; và lòng ta bối rối, muốn biết chiêm bao đó.

4 T hen said the Chaldeans to the king in Aramaic, O king, live forever! Tell your servants the dream, and we will show the interpretation.

Những người Canh-đê nói cùng vua bằng tiếng A-ram rằng: Tâu vua, chúc vua sống đời đời! Xin thuật chiêm bao cho những kẻ tôi tớ vua, và chúng tôi sẽ giải nghĩa.

5 T he king answered the Chaldeans, The thing is gone from me! And the decree goes forth from me and I say it with all emphasis: if you do not make known to me the dream with its interpretation, you shall be cut in pieces and your houses shall be made a dunghill!

Vua trả lời cho những người Canh-đê rằng: Sự ấy đã ra khỏi ta. Nếu các ngươi không nói cho ta biết chiêm bao đó thể nào và lời giải nó làm sao, thì các ngươi sẽ bị phân thây, nhà các ngươi sẽ trở nên đống phân.

6 B ut if you show the dream and its interpretation, you shall receive from me gifts and rewards and great honor. So show me the dream and the interpretation of it.

Nhưng nếu các ngươi tỏ chiêm bao và lời giải nó cho ta, thì các ngươi sẽ được lễ vật, phần thưởng, và vinh hiển lớn từ nơi ta. Các ngươi hãy tỏ cho ta chiêm bao đó và lời giải nó thế nào.

7 T hey answered again, Let the king tell his servants the dream, and we will show the interpretation of it.

Họ tâu lại lần thứ hai rằng: Xin vua kể chiêm bao cho những kẻ tôi tớ vua, và chúng tôi sẽ cắt nghĩa.

8 T he king answered, I know with certainty that you are trying to gain time, because you see the thing is gone from me and because you see that my word is sure:

Vua rằng: Ta biết chắc các ngươi tìm cách để huỡn thì giờ, vì các ngươi thấy sự ấy đã ra khỏi ta.

9 I f you will not make known to me the dream, there is but one sentence for you; for you have prepared lying and corrupt words to speak before me until the time is changed. Therefore tell me the dream, and I will know that you can tell me the interpretation of it.

Nhưng, nếu các ngươi không tỏ cho ta biết chiêm bao, thì cũng chỉ có một luật cho các ngươi; vì các ngươi đã điều đình với nhau đem những lời giả dối bậy bạ nói cùng ta, cho đến ngày giờ sẽ thay đổi. Vậy, hãy nói chiêm bao cho ta, và ta sẽ biết rằng các ngươi có thể giải nghĩa được.

10 T he Chaldeans answered before the king and said, There is not a man on earth who can show the king this matter, for no king, lord, or ruler has asked such a thing of any magician or enchanter or Chaldean.

Những người Canh-đê tâu lại cùng vua rằng: Chẳng có người nào trên đất nầy có thể tỏ ra việc của vua; vì chẳng có vua nào, chúa nào, người cai trị nào đem việc như thế hỏi đồng bóng, thuật sĩ, hay người Canh-đê nào.

11 A rare and weighty thing indeed the king requires! None except the gods can reveal it to the king, and their dwelling is not with flesh.

Vì sự vua đòi là hiếm có, và không ai có thể tỏ cho vua được, chỉ có các vì thần không ở với loài xác thịt.

12 F or this cause the king was angry and very furious and commanded that all the wise men of Babylon be destroyed.

Vậy nên vua phát tức mình và giận dữ lắm, bèn truyền mạng lịnh giết chết hết những bác sĩ của Ba-by-lôn.

13 S o the decree went forth that the wise men were to be killed, and sought Daniel and his companions to be slain.

Vậy mạng lịnh đó đã truyền ra; người ta hầu đem giết hết thảy những bác sĩ, lại tìm Đa-ni-ên cùng đồng bạn người để giết.

14 T hen Daniel returned an answer which was full of prudence and wisdom to Arioch the captain or executioner of the king’s guard, who had gone forth to slay the wise men of Babylon.

Bấy giờ Đa-ni-ên lấy sự khôn ngoan trí thức mà nói với A-ri-ốc, quan thị vệ của vua, đã đi ra đặng giết những bác sĩ của Ba-by-lôn.

15 H e said to Arioch, the king’s captain, Why is the decree so urgent and hasty from the king? Then Arioch explained the matter to Daniel.

Người cất tiếng nói cùng A-ri-ốc, quan thị vệ của vua, rằng: Sao lại có mạng lịnh nghiêm cấp dường ấy ra từ vua? A-ri-ốc bèn kể chuyện cho Đa-ni-ên rõ.

16 A nd Daniel went in and desired of the king that he would set a date and give him time, and he would show the king the interpretation.

Tức thì Đa-ni-ên vào, xin vua cho mình một hạn nữa, hầu có thể giải nghĩa điềm chiêm bao đó cho vua.

17 T hen Daniel went to his house and made the thing known to Hananiah, Mishael, and Azariah, his companions,

Đoạn, Đa-ni-ên trở về nhà, và tỏ sự ấy cho các bạn mình là Ha-na-nia, Mi-sa-ên và A-xa-ria.

18 S o that they would desire and request mercy of the God of heaven concerning this secret, that Daniel and his companions should not perish with the rest of the wise men of Babylon.

Người xin họ cầu Đức Chúa Trời ở trên trời dủ lòng thương xót họ về sự kín nhiệm nầy, hầu cho Đa-ni-ên và đồng bạn mình khỏi phải chết với những bác sĩ khác của Ba-by-lôn.

19 T hen the secret was revealed to Daniel in a vision of the night, and Daniel blessed the God of heaven.

Vậy sự kín nhiệm được tỏ ra cho Đa-ni-ên trong sự hiện thấy ban đêm; Đa-ni-ên bèn ngợi khen Chúa trên trời.

20 D aniel answered, Blessed be the name of God forever and ever! For wisdom and might are His!

Đoạn Đa-ni-ên cất tiếng nói rằng: Ngợi khen danh Đức Chúa Trời đời đời vô cùng! vì sự khôn ngoan và quyền năng đều thuộc về Ngài.

21 H e changes the times and the seasons; He removes kings and sets up kings. He gives wisdom to the wise and knowledge to those who have understanding!

Chính Ngài thay đổi thì giờ và mùa, bỏ và lập các vua; ban sự khôn ngoan cho kẻ khôn ngoan, và sự thông biết cho kẻ tỏ sáng.

22 H e reveals the deep and secret things; He knows what is in the darkness, and the light dwells with Him!

Chính Ngài tỏ ra những sự sâu xa kín nhiệm; Ngài biết những sự ở trong tối tăm và sự sáng ở với Ngài.

23 I thank You and praise You, O God of my fathers, Who has given me wisdom and might and has made known to me now what we desired of You, for You have made known to us the solution to the king’s problem.

Hỡi Đức Chúa Trời của tổ phụ tôi! Tôi cảm ơn và ngợi khen Ngài, vì Ngài đã ban cho tôi sự khôn ngoan và quyền phép, và bây giờ Ngài đã khiến tôi biết điều chúng tôi cầu hỏi Ngài, mà tỏ cho chúng tôi biết việc của vua.

24 T herefore Daniel went to Arioch, whom the king had appointed to destroy the wise men of Babylon; he went and said thus to him: Do not destroy the wise men of Babylon! Bring me in before the king, and I will show to the king the interpretation.

Vậy nên Đa-ni-ên đến nhà A-ri-ốc, là người vua đã truyền cho diệt những bác sĩ của Ba-by-lôn; và nói cùng người như vầy: Đừng diệt những bác sĩ của Ba-by-lôn; nhưng hãy đưa tôi vào trước mặt vua, thì tôi sẽ giải nghĩa điềm chiêm bao cho vua.

25 T hen Arioch brought in Daniel before the king in haste and said thus to him: I have found a man of the captives of Judah who will make known to the king the interpretation.

Bấy giờ A-ri-ốc vội vàng dẫn Đa-ni-ên đến trước mặt vua, và tâu cùng vua như vầy: Tôi đã tìm thấy một người trong những con cái Giu-đa bị bắt làm phu tù, người ấy sẽ cho vua biết sự giải nghĩa đó.

26 T he king said to Daniel, whose name was Belteshazzar, Are you able to make known to me the dream which I have seen and the interpretation of it?

Vua cất tiếng nói cùng Đa-ni-ên, mà người ta vậy gọi là Bên-sơ-xát-sa, rằng: Quả thật rằng ngươi có thể tỏ cho ta biết điềm chiêm bao ta đã thấy, và lời giải nó chăng?

27 D aniel answered the king, The secret which the king has demanded neither the wise men, enchanters, magicians, nor astrologers can show the king,

Đa-ni-ên ở trước mặt vua trả lời rằng: Sự kín nhiệm mà vua đã đòi, thì những bác sĩ, thuật sĩ, đồng bóng, thầy bói đều không có thể tỏ cho vua được.

28 B ut there is a God in heaven Who reveals secrets, and He has made known to King Nebuchadnezzar what it is that shall be in the latter days (at the end of days). Your dream and the visions in your head upon your bed are these:

Nhưng có một Đức Chúa Trời ở trên trời tỏ ra những đều kín nhiệm; và đã cho vua Nê-bu-cát-nết-sa biết điều sẽ tới trong những ngày sau rốt. Vậy, chiêm bao của vua và các sự hiện thấy của đầu vua đã thấy trên giường mình là như vầy:

29 A s for you, O king, as you were lying upon your bed thoughts came into your mind about what should come to pass hereafter, and He Who reveals secrets was making known to you what shall come to pass.

Hỡi vua, khi vua nằm trên giường, có những tư tưởng về sự xảy đến sau nầy, thì Đấng hay tỏ sự kín nhiệm đã cho vua biết sự sẽ xảy đến.

30 B ut as for me, this secret is not revealed to me for any wisdom that I have more than anyone else living, but in order that the interpretation may be made known to the king and that you may know the thoughts of your heart and mind.

Về phần tôi, sự kín nhiệm đó đã tỏ ra cho tôi, không phải vì tôi có sự khôn ngoan gì hơn người nào sống; nhưng để được giải nghĩa cho vua hiểu, và cho vua biết những ý tưởng trong lòng mình.

31 Y ou, O king, saw, and behold, a great image. This image which was mighty and of exceedingly great brightness stood before you, and the appearance of it was frightening and terrible.

Hỡi vua, vua nhìn xem, và nầy, có một pho tượng lớn. Pho tượng đó to lớn và rực rỡ lạ thường; đứng trước mặt vua, và hình dạng dữ tợn.

32 A s for this image, its head was of fine gold, its breast and its arms of silver, its belly and its thighs of bronze,

Đầy pho tượng nầy bằng vàng ròng; ngực và cách tay bằng bạc; bụng và vế bằng đồng;

33 I ts legs of iron, its feet partly of iron and partly of clay.

ống chơn bằng sắt; và bàn chơn thì một phần bằng sắt một phần bằng đất sét.

34 A s you looked, a Stone was cut out without human hands, which smote the image on its feet of iron and clay and broke them to pieces.

Vua nhìn pho tượng cho đến khi có một hòn đó chẳng phải bởi tay đục ra, đến đập vào bàn chơn bằng sắt và đất sét của tượng, và làm cho tan nát.

35 T hen the iron, the clay, the bronze, the silver, and the gold were broken and crushed together and became like the chaff of the summer threshing floors, and the wind carried them away so that not a trace of them could be found. And the Stone that smote the image became a great mountain or rock and filled the whole earth.

Bấy giờ sắt, đất sét, đồng, bạc, và vàng đều cùng nhau tan nát cả; trở nên như rơm rác bay trên sân đạp lúa mùa họ, phải gió đùa đi, chẳng tìm nơi nào cho chúng nó; nhưng hòn đã đập vào pho tượng thì hóa ra một hòn núi lớn và đầy khắp đất.

36 T his was the dream, and we will tell the interpretation of it to the king.

Đó là điềm chiêm bao. Bây giờ chúng tôi sẽ giải nghĩa ra trước mặt vua.

37 Y ou, O king, are king of the kings to whom the God of heaven has given the kingdom, the power, the might, and the glory.

Hỡi vua, vua là vua các vua, vì Chúa trên trời đã ban nước, quyền, sức mạnh, và sự vinh hiển cho vua.

38 A nd wherever the children of men dwell, and the beasts of the field, and the birds of the heavens—He has given them into your hand and has made you to rule over them all. You are the head of gold.

Ngài đã trao trong tay vua những con cái loài người, những thú đồng và chim trời, dầu chúng nó ở nơi nào, Ngài cũng đã làm cho vua được cai trị hết thảy; vậy vua là cái đầu bằng vàng.

39 A nd after you shall arise another kingdom, inferior to you, and still a third kingdom of bronze which shall bear rule over all the earth.

Nhưng sau vua, sẽ dấy lên một nước khác, kém nước của vua; rồi một nước thứ ba, tức là đồng, sẽ cai quản khắp đất.

40 A nd the fourth kingdom shall be strong as iron, since iron breaks to pieces and subdues all things; and like iron which crushes, it shall break and crush all these.

Lại có một nước thứ tư mạnh như sắt; vì sắt hay đập vỡ và bắt phục mọi vật, thì nước ấy cũng sẽ đập vỡ và nghiền nát như là sắt vậy.

41 A nd as you saw the feet and toes, partly of clay and partly of iron, it shall be a divided kingdom; but there shall be in it some of the firmness and strength of iron, just as you saw the iron mixed with miry clay.

Còn như vua đã thấy bàn chơn và ngón chơn nửa bằng đất sét nửa bằng sắt, ấy là một nước sẽ phải phân chia ra; nhưng trong nước đó sẽ có sức mạnh của sắt, theo như vua đã thấy sắt lộn với đất sét.

42 A nd as the toes of the feet were partly of iron and partly of clay, so the kingdom shall be partly strong and partly brittle and broken.

Những ngón chơn nửa sắt nửa đất sét, nước đó cũng nửa mạnh nửa giòn.

43 A nd as you saw the iron mixed with miry and earthen clay, so they shall mingle themselves in the seed of men; but they will not hold together, even as iron does not mingle itself with clay.

Vua đã thấy sắt lộn với đất sét, ấy là chúng nó lộn nhau bởi giống loài người; song không dính cùng nhau, cũng như sắt không ăn với đất sét.

44 A nd in the days of these kings shall the God of heaven set up a kingdom which shall never be destroyed, nor shall its sovereignty be left to another people; but it shall break and crush and consume all these kingdoms and it shall stand forever.

Trong đời các vua nầy, Chúa trên trời sẽ dựng nên một nước không bao giờ bị hủy diệt, quyền nước ấy không bao giờ để co một dân tộc khác; song nó sẽ đánh tan và hủy diệt hết các nước trước kia, mà mình thì đứng đời đời;

45 J ust as you saw that the Stone was cut out of the mountain without hands and that it broke in pieces the iron, the bronze, the clay, the silver, and the gold, the great God has made known to the king what shall come to pass hereafter. The dream is certain and the interpretation of it is sure.

Theo như vua đã xem thấy hòn đá đục ra từ núi, chẳng phải bởi tay, đã đập vỡ sắt, đồng, đất sét, bạc và vàng. Đức Chúa Trời lớn đã cho vua biết sự sau nầy sẽ đến. Điềm chiêm bao nầy là thật, và lời giải nó là chắc chắn.

46 T hen King Nebuchadnezzar fell on his face and paid homage to Daniel and ordered that an offering and incense should be offered up to him.

Bấy giờ vua Nê-bu-cát-nết-sa sấp mặt xuống, lạy Đa-ni-ên, và truyền dâng lễ vật cùng đồ thơm cho người.

47 T he king answered Daniel, Of a truth your God is the God of gods and the Lord of kings and a Revealer of secret mysteries, seeing that you could reveal this secret mystery!

Đoạn, vua cất tiếng nói cùng Đa-ni-ên rằng: Quả thật, Đức Chúa Trời các ngươi là Đức Chúa Trời của các thần, và là Chúa của các vua; chính Ngài là Đấng tỏ ra những sự kín nhiệm nầy.

48 T hen the king made Daniel great and gave him many great gifts, and he made him to rule over the whole province of Babylon and to be chief governor over all the wise men of Babylon.

Vua bèn tôn Đa-ni-ên lên sang trọng và ban cho người nhiều lễ vật trọng. Vua lập người cai trị cả tỉnh Ba-by-lôn, và làm đầu các quan cai những bác sĩ của Ba-by-lôn.

49 A nd Daniel requested of the king and he appointed Shadrach, Meshach, and Abednego over the affairs of the province of Babylon. But Daniel remained in the gate of the king.

Đa-ni-ên cầu xin vua, thì vua lập Sa-đơ-rắc, Mê-sác và A-bết-Nê-gô cùng cai trị tỉnh Ba-by-lôn, còn Đa-ni-ên thì chầu nơi cửa vua.